Stari most u Mostaru je, bez sumnje, najljepša i u
svijetu najpoznatija građevina iz vremena osmanskog perioda u Bosni i
Hercegovini. Izgrađen je iznad rijeke Neretve, 1566. dok je gradnja počela
1557. godine, u vrijeme najpoznatijeg osmanskog sultana Sulejmana I Kanunia.
Luk je dug skoro 29, a visok 20 metara. Karakterističan je po tankom i
elegantnom obliku: profil mosta je bio toliko tanak i visoko iznad vode da je
mnogima bilo teško zamisliti da je moguće napraviti takvu građevinu od ogromnih
kamenih blokova. Specifična strana ovog mosta je što nije povezan niti sa
jednim drugim stilom i zbog toga predstavlja jedinstvenu građevinu u svijetu.
Interesantna je činjenica da se prije izgradnje ovog mosta
preko Neretva nalazio jedan drugi most, koji se prvi puta spominje u pismu
Dubrovačkog vijeća u kojem se navodi da se Vladislav Hercegović, sin Hercega
Stjepana, odmetnuo od oca te od njega zauzeo Blagaj, dvije kule i most na
Neretvi. Kada su Osmanlije zauzele ovaj prostor 1466. godine, ovaj gradić je
postao sve značajniji i veći. Ne zna se kada je tačno izgrađen ovaj most, ali
se zna da je služio sve do kraja vladavine sultana Mehmeda II (1451 – 1481),
kada je izgrađen novi most. Ipak, i ovaj novi most je bio lošeg kvaliteta, kao
i prethodni. Ćeleb Ćelebi, osmanski putopisac, je opisao ovaj most tvrdeći da
je izgrađen od veoma lošeg drvenog materijala, sa istrošenim lancima i da se
prilikom prelaska sav trese, ističući da je “umirao” od straha prelazeći preko
njega.
Na osnovu ovoga, pretpostavlja se da su građani Mostara
zamolili tadašnjeg sultana Sulejmana I da im izgradi novi most, ali ovaj puta
od kamena. Kao glavni arhitekta mosta određen je Hajrudin Mimar, učenik
najvećeg osmanskog arhitekte svih vremena Mimara Sinana. Legenda kaže da je
Hajrudin pobjegao iz Mostara dan prije podizanja skele, iz straha od sultana
Sulejmana I, koji je prijetio da će Hajrudin biti ubijen ukoliko luk mosta ne
izdrži. Obzirom da nema podataka da je Hajrudin ikada vidio svoj most, projekat
izgradnje je predat lokalnom arhitekti, Mehmedu Karađozu. Radovi na izgradnji
mosta su započeli 24. oktobra 1557. godine. Za gradnju mosta je bilo neophodno
sakupiti 456 blokova kamena i 300 000 akči (novca). Kamen za izgradnju mosta je
izvađen pet kilometara južno od grada. Radnici su bili iz kadiluka Popovo i iz
okoline Dubrovnika. Svečano je završen nakon devet godina gradnje. U historiji
je još zvan “Novi”, “Sulejmanov”, Veliki” i “Stari”. Tokom zadnjeg odbrambeno –
oslobodilačkog rata, most je srušen od strane Hrvatskog vijeća odbrane, 9.
novembra 1993. godine. Obnovljen je 2004. godine, a u julu 2005. godine
uvršten je na listu UNESCO-vih zaštićenih spomenika materijalne kulture.
