Partije koje su u proteklom mandatu bile u Vijeću ministara BiH (VMBiH) ni ovoga puta nisu prešle procenat od 3% u potpunosti ispunjenih obećanja, što je gotovo istovjetan rezultat kao i prije četiri godine.
Stranke koje su formirale Vladu Republike Srpske (RS) i Vladu Kantona Sarajevo (KS) tokom proteklog mandata bile su donekle efikasnije u ispunjavanju predizbornih obećanja, odnosno principa djelovanja na kantonalnom nivou. Ipak, najveći broj obećanja i mjera na svim nivoima vlasti našao se u kategoriji neispunjenih.
Na to ukazuju finalni rezultati monitoringa ispunjenosti predizbornih obećanja partija koje su formirale vlast na nivou Vijeća ministara BiH, Vlade RS, kao i monitoringa realizacije mjera iz dokumenta pod nazivom “Principi i mjere djelovanja Vlade Kantona Sarajevo 2021 – 2022”, koji su usaglasile članice vladajuće koalicije u KS u januaru 2021. godine. S obzirom na činjenicu da nakon Općih izbora održanih 2018. godine nije došlo do formiranja Vlade Federacije BiH (FBiH), te je Vlada formirana još u martu 2015. godine nastavila raditi u tehničkom mandatu bez većinske podrške u entitetskom parlamentu, Istinomjer nije pratio obećanja data na ovom nivou vlasti.
Istinomjer je obećanja prikupljao tokom izborne kampanje uoči Općih izbora 2018. godine, iz dostupnih programa političkih partija, ali i iz javnih istupa sa zvaničnih skupova političkih partija koje nisu imale zvanične dokumente svojih programa. U slučaju Vlade KS, Istinomjer je pratio realizaciju mjera iz postizborne programske platforme stranaka koje su formirale kantonalnu vlast.
Vijeće ministara BiH
Političke partije (SDA, HDZ BiH, SNSD, DF, SBB i DNS) koje su krajem decembra 2019. godine formirale Vijeće ministara BiH dale su ukupno 209 predizbornih obećanja koja su se odnosila na državni nivo vlasti. Nakon što su tu koaliciju napustile partije Demokratski narodni savez (DNS) s devet i Savez za bolju budućnost (SBB) s 11 datih obećanja, Istinomjer je nastavio pratiti 189 predizbornih obećanja ostale četiri partije (SDA, HDZ BiH, SNSD, DF). Od tog broja, u potpunosti je ispunjeno njih šest (3,1%), a još pet (2,6%) obećanja ocijenjeno je kao ispunjeno većim dijelom. Djelimično je ispunjeno 21 (11%) obećanje, a njih 47 (24,8%) ispunjeno je manjim dijelom. Najveći broj obećanja, njih 109 (57%), ostalo je neispunjeno, a jedno obećanje ocijenjeno je kao neutemeljeno.
Većinu obećanja koja su bila obuhvaćena monitoringom Istinomjera dale su Stranka demokratske akcije (SDA), njih 89, i Demokratska fronta (DF), 87, dok je Hrvatska demokratska zajednica BiH (HDZ BiH) imala devet obećanja, a Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) tek četiri. Važno je napomenuti da SNSD nije imao program za Opće izbore 2018. godine te je njihova obećanja Istinomjer prikupio tokom izborne kampanje iz javnih istupa zvaničnika/ca ove stranke. Inače, četiri obećanja ove partije koja su ocijenjena kao neispunjena odnose se na odbijanje daljeg napretka ka članstvu u NATO savezu, odbijanje vršenja vojnih vježbi na teritoriji RS, ukidanje Ureda visokog predstavnika u BiH i odlazak stranih sudija iz Ustavnog suda BiH. Provedba Odluke Ustavnog suda BiH za Grad Mostar jedino je ispunjeno obećanje HDZ-a BiH, tri obećanja ove partije ocijenjena su kao djelimično ispunjena, a isto toliko ispunjeno je manjim dijelom.
Od 89 datih obećanja SDA, na kraju mandata u potpunosti su ispunjena tri, a četiri su ocijenjena kao ispunjena većim dijelom. Sedam obećanja ove stranke djelimično je ispunjeno, dok je manjim dijelom ispunjeno njih 25. Više od polovine obećanja SDA, njih 49, ostalo je neispunjeno, a jedno je ocijenjeno kao neutemeljeno. Od obećanja DF-a u potpunosti su ispunjena dva, jedno obećanje je ispunjeno većim dijelom, dok ih je 11 ispunjeno djelimično. I većina obećanja DF-a (57) ostala su neispunjena, a njih 19 ispunjeno je manjim dijelom.
Šest ispunjenih obećanja tokom mandata dato je u oblastima ekonomije (4) i državnog uređenja (2). Ona su se odnosila na rast plata i BDP-a po glavi stanovnika, donošenje Strategije održivog razvoja i Strategije upravljanja javnim dugom te već spomenutu provedbu Odluke Ustavnog suda BiH za Grad Mostar. Ona je implementirana tek nakon odluke Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, koji je 2019. godine donio presudu u korist Irme Baralije. Ispunjeno je i negativno formulisano obećanje SDA o nepristajanju na dalju teritorijalnu reorganizaciju na etničkim principima, koje je ispunjeno samim tim jer nije dolazilo ni do kakve ustavne reorganizacije. Jedno od obećanja SDA bio je i porast kupovne moći građana, no iako plate jesu porasle, došlo je do slabljenja kupovne moći za nekoliko procenata. Dva obećanja koja su se odnosila na rast broja zaposlenih i pad nezaposlenih ispunjena su većim dijelom, a istu ocjenu na kraju mandata dobila su i tri obećanja iz oblasti spoljne politike koja su se odnosila na učešće u operacijama podrške miru i vojnim vježbama s članicama NATO-a, kao i na saradnju sa susjednim zemljama na polju sigurnosti i borbe protiv terorizma.
Protekli mandat Vijeća ministara BiH obilježile su brojne blokade rada državnih izvršnih i zakonodavnih institucija, prvenstveno od SNSD-a, te velike nesuglasice koalicionih partnera u pogledu ključnih pitanja u zemlji, kao što su izmjene izbornog zakonodavstva, ustavne reforme i euroatlantske integracije. Može se konstatovati i potpuni zastoj na putu ka članstvu u EU, s obzirom na to da se vrlo malo radilo na ispunjavanju 14 prioriteta navedenih u Mišljenju Evropske komisije o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u EU iz 2019. godine. I pandemija Covid-19, koja je proglašena početkom 2020. godine, također je obilježila protekli mandat.
Vlada Republike Srpske
Nešto više od dva mjeseca nakon održavanja Općih izbora 2018. godine formirana je Vlada Republike Srpske. Vlast je formiralo pet partija – Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), Socijalistička partija Republike Srpske (SPRS), Ujedinjena Srpska, Narodni demokratski pokret (NDP) i Demokratski narodni savez (DNS), koje su dale 222 obećanja. Nakon što je Vladu Republike Srpske u oktobru 2020. godine napustio DNS, iz Istinomjerovog monitoringa isključena su obećanja ove političke partije, te je tokom treće i četvrte godine mandata praćeno ispunjavanje 149 obećanja SNSD-a (52), SPRS-a (65), NDP-a (26) i Ujedinjene Srpske (6).
Od ukupnog broja ispunjenih obećanja, njih 21, najviše je dao SNSD (13), a ispunjeno je i sedam obećanja koje je dao SPRS te jedno obećanje NDP-a, dok nijedno obećanje Ujedinjene Srpske nije ispunjeno tokom ovog mandatnog perioda. Još tri obećanja koja je dao SNSD ispunjena su sa zakašnjenjem. Većim je dijelom ispunjeno 15 obećanja, od kojih su po pet dali SNSD i SPRS, četiri NDP, a Ujedinjena Srpska jedno. Djelimično je ispunjeno 29 obećanja, od čega je skoro polovinu obećanja dao SPRS, sedam NDP, pet SNSD i tri Ujedinjena Srpska.
Manjim je dijelom ispunjeno 16 obećanja, od čega su njih šest dali SPRS i SNSD, tri NDP i jedno obećanje Ujedinjena Srpska. Neispunjeno je 61 obećanje, od čega je polovina obećanja pripadala SPRS-u, 17 SNSD-u, 11 NDP-u i jedno Ujedinjenoj Srpskoj. Dva SNSD-ova obećanja ocijenjena su kao neutemeljena, dok je po jedno obećanje SNSD-a i SPRS-a ocijenjeno kao prekršeno.
Najviše obećanja dato je u oblasti ekonomije, čak 81, dok je tek po dvadesetak dato u oblastima socijalne politike i državnog uređenja. U oblastima obrazovanja, zdravstva, pravne države i međunarodnih odnosa dato je ispod deset obećanja po oblasti.
Najviše ispunjenih obećanja zabilježeno je u oblasti ekonomije (8), po pet u oblastima državnog uređenja i socijalne politike i tri u oblasti obrazovanja. U oblasti ekonomije većim je dijelom ispunjeno 11 obećanja, dok su u oblasti socijalne politike ispunjena samo dva obećanja te po jedno u oblastima međunarodnih odnosa i zdravstva. Radilo se, između ostalog, na povezivanju autoputeva, izgradnji novog mosta na Savi, donošenju Zakona o socijalnom preduzetništvu, povećanju penzija u Republici Srpskoj, izgradnji nove bolnice u Doboju, povećanju plata i socijalnih davanja, izmjeni sistemskih zakona iz oblasti ekonomije, kao i na izgradnji banjskih centara.
Djelimično je ispunjeno 15 obećanja u oblasti ekonomije, a neke aktivnosti zabilježene su i u oblastima državnog uređenja, zdravstva, socijalne politike, obrazovanja i pravne države. Radi se o obećanjima o bržem izdavanju dozvola, digitalizaciji administracije, izgradnji autoputa u sjeveroistočnoj Bosni, investicijama u energetski sektor te izgradnji hidroelektrana Foča i Paunci.
Od 61 neispunjenog obećanja, čak 32 data su u oblasti ekonomije, a zatim slijede oblasti državnog uređenja (10), socijalne politike (8) i pravne države (5) te nekoliko obećanja u zdravstvu, obrazovanju i međunarodnim odnosima. Neispunjena su obećanja o izgradnji autoputa Banjaluka – Mlinište, izgradnji nove hidroelektrane u Gradišci, rješavanju pitanja oko Banje Guber, rješavanju statusa graničnog prelaza u Novom Gradu, donošenju zakona o Fondu socijalne zaštite i pomoći ugroženim građanima, provođenju referenduma o nazivu Istočnog Sarajeva, zakonu o dijaspori, sukobu interesa i fondu socijalne zaštite i formiranju instituta za nestala lica na nivou Republike Srpske. Majke s četvero i više djece nisu dobile nacionalnu penziju, te je i ovo obećanje ocijenjeno kao neispunjeno. Informatika nije postala obavezan predmet, što je ostalo još jedno neispunjeno obećanje iz oblasti obrazovanja.
Iako procenat obećanja koja su ispunjena i većim dijelom ispunjena na kraju mandata iznosi oko 26%, treba istaći da, s izuzetkom dvije stranke, od kojih je jedna istupila iz vlasti u međuvremenu, preostale tri stranke nisu tokom predizborne kampanje za Opće izbore 2018. godine predstavile svoje programe. Kao što smo već naveli, Istinomjer je obećanja za SNSD, Ujedinjenu Srpsku i SPRS prikupio iz predizbornih nastupa tadašnjih članova/ica i kandidata/kinja, a veliki broj obećanja dat tokom predizborne kampanje za prošle opće izbore bio je baziran na već započetim i planiranim aktivnostima. Među njima su često bili infrastrukturni projekti na lokalnom nivou, koji su već tada bili pred samim krajem realizacije, što je zasigurno uticalo i na procenat ispunjenosti predizbornih obećanja.
Vlada Kantona Sarajevo
Vlada Kantona Sarajevo imenovana 5. januara 2021. godine treća je kantonalna vlada nakon Općih izbora 2018. godine. Istinomjer je u proteklom periodu pratio realizaciju ukupno 400 mjera iz dokumenta pod nazivom “Principi i mjere djelovanja Vlade Kantona Sarajevo 2021–2022”, koji su usaglasile članice vladajuće koalicije i koji je predstavljen kroz ekspoze premijera Edina Forte.
Vlada Kantona Sarajevo imenovana 5. januara 2021. godine treća je kantonalna Vlada nakon Općih izbora 2018. godine. Formirana je na osnovu sporazuma kojeg su potpisali Socijaldemokratska partija BiH (SDP BiH), Narod i pravda (NiP), Naša stranka (NS), sada već bivša Nezavisna bosanskohercegovačka lista (NBL) te samostalni zastupnici i zastupnice u Skupštini KS. Tokom prvih 100 dana rada Vlade koaliciju na ovom nivou vlasti napustio je NBL. Za premijera KS imenovan je Edin Forto, koji je ovu funkciju obnašao i u vrijeme kada su u radu kantonalne Vlade učestvovale partije koje su činile tzv. šestorku, od decembra 2018. godine do januara 2020. godine. U međuvremenu je tokom 2020. godine kantonalnu Vladu predvodio Mario Nenadić, kojeg je za premijera imenovala skupštinska većina koju su činili SDA, DF i SBB.
Od 400 mjera u potpunosti su realizovane 43 (10,7%), dok je većim dijelom realizovano 58 (14,5%) predviđenih mjera. Kantonalna Vlada djelimično je realizovala još 92 (23%) mjere, a njih 70 (17,5%) provedeno je tek manjim dijelom. Ukupno 134 mjere koje su navedene u principima djelovanja ostale su neispunjene. Još dvije mjere ocijenjene su kao neutemeljene, a jedna koja se ticala provedbe Studije o urbanim ventilacionim koridorima ocijenjena je kao prekršena, s obzirom na to da je ova studija prvo donesena, a potom i stavljena van snage.
Prema broju predviđenih mjera, u dokumentu prednjače oblasti ekonomije (145) i obrazovanja (77), dok su 64 mjere iz oblasti socijalne politike. Po 41 mjera predviđena je u oblastima državnog uređenja i pravne države, a njih 33 u oblasti zdravstva.
Najviše mjera koje su realizovane u potpunosti nalazi se u oblasti ekonomije (18), a najmanje u oblastima državnog uređenja (4) i pravne države (4). Među realizovanim mjerama iz oblasti ekonomije su izmjene Zakona o šumama KS, Zakona o cestama KS i Zakona o javnom prevozu, uspostava Centra za kontrolu zraka, izmjene Zakona o koncesijama te podrška privrednicima kroz nekoliko programa. Još 19 mjera u oblasti ekonomije realizovano je većim dijelom, a među njima su provođenje novih programa zapošljavanja, nabavka novih trolejbusa i uvođenje novih linija autobuskog saobraćaja, rekonstrukcija i sanacija lokalnih cesta te rekonstrukcija tramvajske pruge u KS. U oblasti državnog uređenja realizovane su mjere poput provođenja Uredbe o kontroli javnih nabavki, kontrole dodjele sredstava iz tekućih transfera, objedinjavanja procesa javnih nabavki i druge.
U oblasti socijalne politike i zdravstva realizovano je po osam mjera, poput uspostave jedinstvene baze boračkih udruženja, donošenja novog Zakona o socijalnoj zaštiti KS, povećanja socijalnih naknada Kantona Sarajevo te usvajanja rebalansa finansijskog plana ZZOKS. U oblasti obrazovanja ispunjeno je šest obećanja, uključujući usvajanje novog Zakona o visokom obrazovanju.
Od 134 nerealizovane mjere mogu se izdvojiti neke, poput izgradnje južne longitudinale, nulte transferzale, izgradnje novog pozorišta, koncertne dvorane i zgrade Uprave policije MUP-a KS, uspostavljanja fonda za nauku, izrade studije potreba KS, ali i drugih.
Treba naglasiti da je kantonalna Vlada u Sarajevu bila jedna od rijetkih koja je do sada predstavila konkretne principe djelovanja s mjerama koje namjerava realizovati tokom mandata. Ova praksa započela je uspostavljanjem vlade tzv. šestorke krajem 2018. godine, koju je i tada predvodio Edin Forto.
Protekli mandatni period obilježen je formiranjem koalicije na državnom nivou od partija s potpuno suprotnim programskim ciljevima u pogledu ključnih pitanja, kao što su članstvo BiH u NATO savezu, ustavne reforme ili reforma pravosudnog sistema u BiH, ali i potpunim zastojem rada na ključnim reformama i ispunjavanju prioriteta na putu ka članstvu u EU. Sve to ponovo je dovelo do izuzetno niskog procenta ispunjenosti predizbornih obećanja partija na ovom nivou vlasti, na kojem je čak 83% obećanja ostalo u kategoriji neispunjenih. S druge strane, na nivou Republike Srpske svjedočili smo davanju populističkih obećanja u kampanji 2018. godine, ali i neodgovornosti prema samim građanima/kama od strane vladajućih partija koje većinom nisu imale jasno definisane predizborne programe, nego su posezale za onim obećanjima koja su se odnosila na već pripremljene projekte i infrastrukturne zahvate na lokalnom nivou. Ipak, i pored toga, više od polovine obećanja partija na vlasti u RS ostalo je neispunjeno. Vlada na nivou FBiH od 2018. godine nastavila je djelovati u tehničkom mandatu i bez nekoliko ministra tokom većine mandata, dok su neki ministri mijenjali stranke te su obavljali i po nekoliko javnih funkcija na više nivoa vlasti odjednom. U tim okolnostima nije bilo moguće pratiti obećanja partija koje su participirale u njenom radu. Mandat kantonalne vlasti u Sarajevu prije svega su obilježile rekonstrukcije vlasti u tri navrata, ali i činjenica da su stranke koje su formirale vlast ponudile jasan programski dokument. Na kraju treba istači činjenicu da su partije na svim nivoima vlasti u BiH koji su bili obuhvaćeni monitoringom Istinomjera završile svoj mandat s više od 50% neispunjenih i neralizovanih obećanja i mjera.
