Dvadeset miliona KM – toliko je političkim partijama u BiH, tokom prošle godine, posluženo na tacni. Tacnu, svjesni ili ne, najčešće nose građani.
Da li je krajnje vrijeme da se ukine finansiranje političkih stranaka sa budžeta, o čemu se već godinama govori, i da li bi se, takvim potezom, izašlo na čistinu ili bi se, ipak, skrenulo u sivu zonu?
Da bi jedna politička stranka djelovala neophodno je da ima novac. Djelovanje se odnosi na redovne aktivnosti, troškove zaposlenih, na komunikaciju s građanima… Sredstva za to se, prema važećim zakonima, u najvećoj mjeri osiguravaju iz budžeta na svim nivoima vlasti, u zavisnosti od parlamentarne snage i izbornog rezultata političke stranke.
Neistomišljenici
Od 2004. do 2023. godine na račune političkih partija slilo se velikih 375 miliona KM. Ovaj tok se, po ko zna koji put, pokušava zaustaviti. U posljednjih nekoliko godina, o tome su govorile različite nevladine organizacije, čak i pojedine političke partije, a sada, gdje su svi oni stali, nastavljaju iz Sindikata uprave Republike Srpske. Kažu da pripremaju inicijativu da se Zakon o finansiranju političkih stranaka – stavi van snage.
– Suludo je da mi, kao poreski obveznici, finansiramo rad neke političke partije, s čijim se programom i načelima ne slažemo, suludo je da finansiramo nekoga ko proganja neke druge ljude, neistomišljenike i tako dalje, tako da vjerujem da ćemo dobiti široku podršku javnosti. Konačno ćemo istjerati sve političare na čistac, jer je njima, jednostavno, lagodno da primaju milione iz budžeta za četvorogodišnji mandat, a da se ponašaju poprilično neodgovorno prema građanima koji jedva sastavljaju kraj s krajem – kategoričan je predsjednik Sindikata uprave RS, Božo Marić.
Ukoliko ne bi dobijale novac iz budžeta, političke stranke bi „zavisile“ od donacija i, vrlo vjerovatno, crnih fondova. Iako postoji teza da bi, upravo u tome, mogla da bude potencijalna zamka, odnosno da bi se tako izgubila kakva-takva nezavisnost političkog sistema, Marić kaže da Zakon o finansiranju političkih partija, iako donesen s tim ciljem, svakako nije smanjio uticaj tajkuna na politiku.
– Oni biraju političare, oni biraju svoje odbornike, oni biraju načelnike, gradonačelnike… Pa ako to već radite, nemojte da uzimate i od nas, poreskih obveznika! Da li građani uopšte znaju da se tu radi o stotinama miliona maraka? Šta mene briga šta će ko raditi sa svojim privatnim kešom, to mene uopšte ne interesuje – kaže on.
Damjan Ožegović iz Transparency Internationala BiH, kaže da je finansiranje političkih partija iz budžeta jedan od standarda koji postoje svugdje u svijetu, pa tako i kod nas. Prema njegovom mišljenju, najbolje bi bilo da, uz određene korekcije, tako i ostane.
– Finansiranja političkih partija iz budžeta su već dovoljno transparentna, lako se može ispratiti trag novca. Međutim, ono što je sporno jeste način na koji se taj novac raspoređuje političkim strankama i koliki su iznosi u pitanju. Iako postoji mogućnost za intervencije, potpuno ukidanje budžetskog finansiranja bi štetilo najviše malim strankama i parlamentarnom životu u našem društvu, budući da velike stranke imaju veliko članstvo i velike donatore, odnosno mogućnost opstanka, što male stranke nemaju. Upravo zarad šire političke slike, udruživanja i većeg broja partija, što nije loše, nego dobro za jedno društvo, budžetsko finansiranje bi trebalo da ostane, ali da se koriguje način na koji se finansira – smatra Ožegović.
To bi se, kaže, između ostalog, moglo postići uvođenjem razlitičih kvota za finansiranje.
– Takođe, neki od prijedloga su da se preduzećima ukine mogućnost finansiranja političkih partija. Preduzeća, po svojoj prirodi, ne mogu da imaju političke afilijacije, kao što to imaju fizička lica. Kod nas je, na žalost, teško upratiti trag novca, često se pojavljuju lica koja doniraju velike iznose političkim partijama, a njihovi prihodi i lična primanja to ne odobravaju. Trebao bi da se pojača nadzor nad donacijama koje dolaze iz privatnog i poslovnog sektora i trebalo bi se osnažiti različito učešće – da se partije finansiraju po aktivnostima koje sprovode u zajednici, a ne samo na osnovu osvojenih mandata – kaže Ožegović.
Ekonomista Zoran Pavlović smatra da finaniranje političkih stranaka treba da bude plod plaćanja članarine onih koji se poistovjećuju sa strankom i njenim programom, piše N1 BiH.
– Došli smo u situaciju da smo stranke preveli u kompanije koje dobijaju pare. Ja mislim da nema potrebe da se stranke finansiraju iz budžeta, jer je to nepotreban trošak, pogotovo u BiH koja je jako siromašna zemlja – zaključio je Pavlović.
